English: Interview with Svetlana (interview 2)

English version of the interview

Sveta (Ocean)

Born 1983 in the Armenian Republic, subsequently lived in Mekhri village, currently resides in Yerevan, Armenia.

Her father named her Svetlana, but not in order to see the light in that name, rather because it was the name of an unrequited love. His wife knew about this and treated her child strangely. She loved her daughter of course, but every time she said the name “Sveta” she would remember the Russian woman her husband loved and her soul would turn upside down. Her small daughter didn’t know about this and thought that her mother didn’t love her.

Svetlana was alienated from her mother, and didn’t share her feelings when she fell in love at seven years old. She felt worried and couldn’t understand what was happening to her. She was afraid to tell her mother about these feelings. Nevertheless, mother and daughter loved one another and they loved sleeping with their arms wrapped around each other at night. Until one day when the war in Karabakh had already started, nineteen years ago today, Sveta’s mother went from Meghri to Yerevan and never returned. She was taken hostage by an Azerbaijani group of thugs off the Yerevan-Meghri road along with her friend and her friend’s husband who was behind the wheel.

Svetlana never saw her mother again.

The two sisters, the small one being six years old, and Sveta being eight, moved to their grandmother’s house to live.

“I fell into the open arms of freedom. Since both my grandparents worked, they didn’t have time to discipline us and that freedom gave me the opportunity to appease my inner pain, to distract myself and to put up a wall between myself and the past. Games would help me stay preoccupied, but once in a while I would find myself questioning things, and when someone hurt me or upset me that’s when I would really feel how alone I truly was. I would start thinking about my life and analyzing things.”

This is when she decided to reject God. She was upset with God and she had become confined within herself. She could only rely on herself, and sometimes she would even attempt suicide. But no matter how hard this time period was, she has always loved life and has always thought that people don’t come into this world for no reason. Everyone is born for a purpose.

“I have come to realize from my bitter experiences that everything happened for a reason, that the experiences I’ve had were trials I’ve had to overcome, that everything is in reality the fight between good and evil. I’ve decided to find my mission in life. And since everything happened as if in a distant dream, I’ve decided to wait patiently, to adjust to the terms of my situation,” says Sveta.

It was in her adolescent years that Svetlana began to have serious feelings toward a girl for the first time. And she came to realize that the strange feeling that she had during childhood, that feeling that worried her was the feeling of being in love, with one difference: that she fell in love with girls as opposed to boys. 

“I was living in the country and always thought that people like me were sick. I thought I was sick, different, and whether I was estranged from or made strange by society, it’s all the same. I thought that I would never be accepted by society if I remained the way that I am, the way that God or nature had made me, that I couldn’t love openly since I wanted to love a woman, to be happy, and finally to have a family. I didn’t believe it,” she confided.

At twenty years old Svetlana moved to Yerevan. Her sister had been accepted to a university there. Slowly but surely, she began to adjust in Yerevan. She found others like her on the internet, and the insecurities and feelings of worthlessness dissipated over time. Her chosen nickname “Ocean” that was created online replaced her name in the real world. Maybe it’s true when they say that a name, the act of choosing it, plays a big role in life. The name “Ocean” brought a new breath to Sveta, a new life opened up before her, new opportunities, new people appeared. Many of those people were artists. She felt herself like a fish in water, became excited, and since art had always pulled her, since she had always felt the need to create, she began to actively express herself. Her main medium was photography.

Pretty soon, in the span of a few months, Ocean began to be noticed, mainly through the internet, and especially from facebook. She began to be invited to participate in exhibits. In the months of October and November 2010, Ocean took part in four different exhibits. She showcased her series “Souldance” in the exhibit titled “The Body: New Video Art in Armenia” sponsored by the Artist’s Union. Arman Grigoryan selected the authors of the “Frontal Nudity” project by the principles of nudity. This was the reason that he noticed Ocean who he believes is very talented and has achieved much as a self-taught artist than some photographers who have attended professional classes for a longer time.

Ocean found her mission in this life, which is to create. Even though she still doesn’t have a job since it is hard to find one especially when places of employment deem her strange. Nevertheless, she feels useful and sees herself as a full member of society. Her friends help her. It is difficult to be a woman in Armenia today, to be an artist and on top of all that, to be a lesbian, colliding with intolerance from all sides. In either case, we still have a long way to go in order to fully understanding all of this, because society is not well informed about sexual orientation and gender identity, and whatever information does exist is unsound and incorrect.

Everyone knows that Ocean is a lesbian. Fortunately, this is not important in the art world. It would be better for this to be the case everywhere, for the person and the work that she has done to always come first.

Article made by Lusine Vayachyan

Azərbaycanca: Svetlana-la müsahibə (interview 2)

Sveta Okean

1983-cü ildə Ermənistan Respublikasında doğulub, bir müddət Mehri kəndində yaşayıb, hazırda İrəvanda yaşayır.

Atası onun adını Svetlana qoyub, ancaq bu atasının natamam sevgisinin adı idi. Onun arvadı bunu bilirdi və

qızını qəribə tərbiyə edirdi. Əlbəttə ki, o qızını sevirdi, amma həmişə qızını “Sveta” çağırırdı. O ərinin sevdiyi rus qadınlarını xatırlayır və onun əhvalı alt-üst olurdu. Onun kiçik qızı bu haqqda bilmirdi və fikirləşirdi ki, anası onu sevmir.

Svetlana anasından soyumuşdu, 16 yaşında sevməyə başlayanda hisslərini anası ilə paylaşmadı. O narahat idi ki, anası onu başa düşməsin. Anasına hissləri haqqında danışmağa qorxurdu. Buna baxmayaraq, ana və başqasını sevən qızı gecələr bir-birini qucaqlayıb yatmağı xoşlayırdılar. Onların bu münasibəti  19 il əvvəl Qarabağ müharibəsi başlayana qədər davam elədi. Müharibə başlayanda Svetanın anası Mehridən İrəvana getdi və geri qayıtmadı. Svetanın anası, rəfiqəsi və rəfiqəsinin əri müharibədə həlak oldu. Svetlana bir daha heç vaxt anasını görmədi.

İki bacı - kiçiyi 6 yaşında və Sveta 8 yaşında idilər. Onlar nənəsinin evinə köçdülər.

“Mən özümü azadlığın açıq qollarında hiss etdim. Babam və nənəm işləyirdi. Onların bizə nəzarət etmək üçün vaxtı yox idi. Bu azadlıq mənə daxili ağrı-acılarımla barışmağa imkan verdi, mən və keçmişim arasında divar çəkdi. Oyunlar başımı qatırdı. Ancaq bir gün başa düşdüm ki, kimsə məni incidəndə, xətrimə dəyəndə mən özümü olduğum kimi yalnız hiss edirəm. Həyatım haqqında fikirləşib bəzi şeyləri analiz etməyə başladım."

Qərara aldım ki, Allahı inkar edim. Allah məni məyus etmişdi və O özü ilə məhdudlaşdırılmışdı. O ancaq özünə güvənə bilirdi və hərdən intihara cəhd edirdi. Ancaq bu dönəmin necə çətin olmasına baxmayaraq, mən həmişə həyatı sevmişəm və həmişə fikirləşirəm ki, insanlar bu dünyaya səbəbsiz gəlməyiblər. Hər həs bir məqsəd üçün doğulub.”

“Mən acı təcrübəmdən irəli gələrək, başa düşdüm ki, baş verən hər şeyin bir səbəbi var. Olanlar bir sınaq idi. Mən xeyir və şər arasındak mübarizənin öhdəsindən gəldim. Qərara gəldim ki, öz həyat missiyamı tapım. Baş verənlər məni arzularımdan uzaqlaşdırsa da, mən qərara aldım ki, səbirlə gözləyəcəm və həyatımı yoluna qoyacam. “  - Sveta belə deyir.

Sveta ilk dəfə gənclik illərində özünü ciddi şəkildə qız kimi hiss etməyə başladı. O uşaq vaxtı hiss etdiyi qəribə hissi yenidən yaranırdı. Bu hiss onu narahat edirdi. Sevdiyini hiss edirdi, ancaq bir az fərqli: o hiss edirdi ki, duyduğu sevgi oğlanlara qarşı deyil, qızlara qarşıdır.

“Mənim yaşadığım ölkədə insanlar məni xəstə hesab edirdi. Mən də fikirləşirdim ki, xəstəyəm, fərqliyəm və cəmiyyət məni özündən uzaqlaşdırıb qəribələşdirmişdi, hər şey eyni idi. Mən düşündüm ki, cəmiyyət tərəfindən heç vaxt qəbul edilməyəcəm əgər mən öz yolumdan çəkilməsəm. Amma bu yola məni Allah və cəmiyyət sürükləyib. Mən bir qadın sevmək, ailə qurmaq və sonda xoşbəxt olmaq istəyirdim. Buna inana bilmirdim.”  - O deyirdi.

20 yaşlı Svetlana İrəvana köçdü. Bacısı burada universitetə qəbul olmuşdu. Yavaş-yavaş, ancaq əminliklə o İrəvana uyğunlaşmağa başladı. O internetdə daha təhlükəsiz şəkildə özü kimi insanlarla tanış oldu. Onun özünə seçdiyi “Okean” ləqəbi onu real dünyadan online aləmə aparırdı. Bəlkə də bu doğrudur ki, insanın seçdiyi ad onun taleyində böyük rol oynayır. “Okean” adı Svetaya yeni nəfəs verdi, yeni həyatı başladı, yeni imkanlar yarandı, həyatında yeni insanlar peyda oldu. Həmin insanlardan çoxu rəssam idi. O özünü suda olan balıq kimi hiss edirdi, həyacanlı idi. İncəsənət həmişə onu özünə cəlb edirdi, o həmişə yaradıcılıq ehtiyacı hiss edirdi. O özünü daha aktiv ifadə etməyə başladı. Əsas marağı fotoqrafiyaya idi.

Lap tezliklə, bir neçə ay keçəndən sonra Okean özünü göstərməyə başladı, əsasən internetdə, xüsusilə də facebookda.  O artıq sərgilərdə iştirak üçün dəvət alırdı.  2010-cu ilin oktyabr və noyabr ayında O, dörd fərqli sərgidə iştirak etdi. O Rəssamlar Birliyi tərəfindən maliyyələşən “Bədən: Ermənistanda Yeni Video Sənəti” sərgisində “Souldans” (Ruhun rəqsi) adlı əsərlərini nümayiş etdirdi. Arman Qriqoryan  çılpaqlıq prinsiplərilə “Frontal Nudity” layihəsinin müəlliflərini seçdi. Bu səbəbə görə də o Ocean-nın çox istedadlı olduğunu bilir və onun öz rəssamlıq qabiliyyətinin uzun müddət dərs almış bəzi professional fotoqraflardan daha çox şeyə nail olacağına inanırdı.

Okean yaratdığı bu həyatnda öz missiyasını tapmışdı. Hətta baxmayaraq ki, onun hələ də işi yoxdur, xüsusilə bu hal ona iş yerlərində qəribə yanaşıldığından bəri çətinlik yaradır. Buna baxmayaraq o özünü yararlı və cəmiyyətə tam faydalı bir üzv olduğunu hiss edirdi. Dostları ondan köməyini əsirgəmirdilər. Bugün Ermənistanda rəssam qadın və ən əsası da lezbiyan olmaq çətindir, belə ki, bu hal hər tərəfdən dözümsüzlüklə qarşılanır.

Digər tərəfdən isə biz hələ bütün bunların başa düşülməsi üçün xeyli yol qət etməliyik, çünki cəmiyyət seksual orientasiya və cinsi bənzərliklə bağlı mövzularda yetərli məlumata sahib deyil. Bu barədə cəmiyyətdə olan istənilən məlumat əsasladırılmamış və yalnışdır.

Hamı Okeanı lezbiyan kimi tanıyır. Xoşbəxtlikdən, bu incəsənət aləmində bir əhəmiyyət kəsb etmir. Əksinə bu sahə üçün,  onun lezbiyan olması daha yaxşıdır. Onun işi həmişə birinci gəlirdi onun üçün.

Azərbaycanca: Nazilə ilə müsahibə (interview 6)

Dilənçi / Beggar-woman

Özünüz barədə danışın.

- Adım Nazilədir. Çox gözəl yoldaşım və bir oğlum var idi. Maddi imkanımız da normal idi. Amma gördüyün kimi indi dilənçilik edirəm.

1988-çi ildə yoldaşım abtomobil qəzasında həlak oldu. O vaxtdan biz sarsıldıq. Oğulum Ramin məktəbə gedirdi o vaxt. Mən oğlumu dolandırmaq üçün bir müddət xadimə işlədim. Oğlum 1990çı ilə orta məktəbi bitirdi və ermənilərlə sərhəd olan Geranboy rayonuna hərbi xidmətə getdi. Sonra müharibə başladı. Bu vaxt mən oğlumdan çox narahat idim. Uzun vaxt ondan xəbər ala bilmədim. Tovuzda yaşayan qohumlarımız var idi. Onlardan xahiş etdim ki, Raminlə maraqlansınlar. Sonra öyrəndim ki, oğlum Xankendi üzərində gedən döyüşlərdə ağır yaralanıb və hərbi hosbitala aparıblar.

(ağlıyaraq..) 20 ildir ki, oğlum yataqdan qalxa bilmir. Mən emənilərə nifrət edirəm. Onlar mənim tək balamı niyə bu günə qoyublar?! (ağlamağa davam edir)

Hazırda oğlum I qrub əlildir. Aldığı pensiya öz dərmanlarına catır. Mən də evi dolandırmaq üçün dilənirəm. Artıq əlimdən bir iş də gəlmir, qocalmışam.

Uşaqlığınız necə kecib bəs?

- Biz iki bacı idik. Atam müəllim idi deyə, bizə çox şey öyrətmişdi. Mən təhsilimi davam etdirmək istəyirdim ama alındmadı. O vaxtlar cətin idi. Mənim babam da II dünya müharibəsində həlak olub. Mühariblərə mənim talehimə yazılıb.  İndi yaşım 60dan çoxdur. Çox vaxt oğlumun yanında olmalıyam. Ona qulluq etməliyəm. Ona qullu etmək üçün yaşayıram. Özümü yoldaşım öləndən bəri unutmuşam sanki. İnsanlar ətrafdan mənə gülür, bəziləri isə yazığı gəlir.

Müharibə barədə nə deyə bilərsiz?

- Müharibəyə nifrət edirəm, müharə məni bu günə qoyub. Əvvəl almanlar sonra da ermənilər və ruslar.. Oğlum  həmişə rusların ermənilərə kömək etdiyini deyir. O deyir ki, biz Qarabağda ermənilərlə yox ruslarla vuruşurduq.
Deyirlər ki, Azərbaycan təzədən ermənilərlə müharibəyə başlayacaq. Mən istəmirəm! Düzdü ermənilərə nifrət edirəm, onları öldürməyə istəyirəm. Amma onların da anaları mənim günümə qalacaq. Mən müharibəyə görə həmişə əzab cekmişəm, bizdən sonrakılar cekməsin.

Հայերեն: Հարցազրույց Մարտիրոսյանի հետ (interview 1)

Մարտիրոսյան Ա. Ս.

ծնված 1932թ.ին Ադրբեջանական ՍՍՀ, գյուղ Էնգելսկենդ, հետագայում բնակված գյուղ Շամխոր, Խանլար, ներկայում Երևան , Հայաստան:

"Իմ ծնողները Ղարաբաղից էին հայեր էին, վաղուց բնակվող էդ վայրերում: Հորաքույրս ու հայրս որ գալիս են Էնգելսկենդ, մորս են հանդիպում: Տենց ամուսնանում են: Գնում ենք Էնգելսկենդում ապրելու: Էդ գյուղումը մենակ երկու քուչա կար , մի հատ էլ փոքր, որտեղ ապրում էին հայեր , մի քանի ադրբեջանցի ու մնացածը նեմեցներ: Չգիտեմ թե որտեղից ոնց էին էդ վայրերում ահայտնվել բայց էդտեղ էին ապրում: Ես էդտեղ դպրոց էի գնում, դպրոցները ադրբեջաներեն էր ու ռուսերեն, հայերեն չկար, հայերենը զոռով եմ սովորել, երբ որ Ղարաբաղ էի գնում բարեկամներիս մոտ ամռանը: 

Երբ 1941 թվին պատերազմը սկսավ , ես արդեն 3-րդ դասարանումն էի, վիսիլկա արեցին բոլոր նեմեցներին: Հետո մենք պուճուր էինք էդ ժամանակ գնում էինք դատարկված տներում ման գալիս, տիկնիկի շորեր էինք գտնում ուրախանում , տանում խաղալու : Շներն ու կատուներն էլ վիզները ծուռ տխուր հայաթներում անտեր էին, նեմեցներինն էին, թողել էին իրանց փախել: Հետո տեսանք եկան թուրքերը սկսեցին նեմեցների տներումը տեղավորվել, հորս, քեռուս, հորեղբայրներիս բոլոր տղամարդկանց որ տարել էին կռիվ, կնանիքով վախեցան գնացին Շամխոր: Ես էդ ժամանակ 9 տարեկան էի: Հետո ընդեղ դպրոց գնացի, բայց 6 տարի եմ սովորել կյանքիս միջումը: 

Պատրեազմը չպրծած 3 տարի էր անցել պավեստկա եկավ թե անհայտ կորել է ռազմի դաշտից: Ես էլ խորթ մորս հետ էի ապրում , ինքն էլ գնաց Ղարաբաղ որ հերս չեկավ, ինձ իմ հորքուրնա մեծացրել:17 տարեկան էի ամուսնացա: 4 հատ երեխա ունեցա: Երեք տղա մի աղջիկ: Ամուսինս ջահել ջահել մահացավ: Սիրտը կանգնեց:

 Մեծ տղես հիմա Հայաստանում ա Եհովայի վկաներ կրոնական կազմակերության հետևորդներիցն ա: Չեմ դժգոհում, ուղակի որ Նոր Տարի չեն անում մենակ եմ, ուզում եմ մարդկային շփում ըլի:

 Միջնեկս մահացավ, ինֆարկտից, քոռանաի չտեսնեի, մուզիկանտ էր, հարսանիքներին նվագում էր թուրքերի համար, հայերի համար, ցերեկվա 4-ից գիշերվա 4-ը երգում, նվագում էր, 20 մանեթ էին տալիս:

 Էն մյուս տղես Բելգիայում ա հիմա, Բրյուսելում, ընտանիքի հետ: Աղջիկս էլա Բելգիայում: 1991 թվականին փախան գնացին որ մի կոպեկ փող աշխատեն: 

Ուզում եմ սաղ լավ ըլեն, առողջ ըլեն, պատերազմի ու թշնամանքի դեմքը չտենան: Մեկել ուզում եմ մենակ չըլնեմ:

Մի օր մի հայ Սերգեյ էր անունը մի հատ թուրքի էր սպանել որտև ուզում էին իրան ծեծեին: Թվանիքը հանել էր տնից սպանել: Մենք թվանիքը միշտ պատրաստ պահում էինք, որ հարձակվեին պաշտպանվեինք:Մեզ լուրեր հասան թե փախեք թուրքերը Շամխոր են գալու հայերին կոտորեն:  1988-ի նոյեմբերին հրաման եկավ թե բոլոր հայերը մի մարդու նման նստեն ավտոբուս տները թողեն գնան Հայաստան, մինչև ամեն ինչ կհանդարտվի:  Դռները փակեցի բանալին տվեցի հարևան թուրքին անուը Սամաթ, ինձ ախպերություն արած թուրքին, ու նստանք դեղին ավտոբուսներն ու եկանք Հայաստանի սահման: Սահմանից ռացիաներով ադրբեջանցիք հայերին ասին բերել ենք ձեր եղբայրներին ու քույրերին, եկեք տարեք: 

Մեկն առանց կոշիկ, մեկը չուստերով, մեկը խալաթով կանգնել էինք սահմանին մրսում էինք: Մենք սահմանն անցանք, մեզ սալդաթների ավտոներով բերին Երևան: Ճամփին ես իջա մտա Դիլիջան, բարեկամներ ունեի: Մնացի մինչև լուսաբաց, մյուս ավտոբուսովն եկլա Երևան: Աֆտոբուսի շաֆերն ասեց փախստական ես ասի հա, ասեց իջի քույրիկ փոխ վեկալեմ խղճիս կլինի, իջի , փող մի տուր: Իջանք Երևան մեզ սալդաթներն ասին ուր եք եկել իրիկուն ժամին կամենդանցկի չասա ա դրված, ցերեկը դուրս կգաք, տարան ինձ փախստականների լագեր: Առավոտ եկա Երևանի հեռու ծանոթներիս տուն: Լավ չքնեցի, տունս էի տեսնում երազում, երեխեքիս, ու Սամաթին որ ասում էր տուր բանալիները, տուր: 

Մնացինք էնքան մինչև անցան Դեկտեմբեր, Հունվար ու Փետրվար ամիսները: 1988 թիվն էր, փետրվարին Սումգայիթում ջարթերն ըսկսվան: Մեզ ասին եկեք ձեր տները ծախեք, փոխանակեք, վեշերը հավաքեք գնացեք հետ Հայաստան: Գնացի հետ Շամխոր տունս ընտիր պահել էր Սամաթը: Տղեքիցս փոքրս էր իմ հետ մենակ մնացածը Ղարաբաղումն էին: Տղես էլ գնաց Կիսլավոդսկ, մնացել էի մենակ: Մեկել տեսնեմ գիշերը Սամաթն եկավ իրա աղջկա հետ: Բա սիստռա եկել եմ քեզ պաշտպանեմ որ էդ վայրենիները քեզ չկպնեն: Գրպանում բել բարմաթ կար, որ ով ուզենա տուն մտնի դրանով ծեծի: Էդ առաջի գիշերն էր, հաջորդ օրը տառգի էր, ինչքան թուրք կար աչքները հայերի տների ու ապրանքների վրա եկել էին, մեկն եկավ բա ես Վարդենիսիցն եմ եկել, ուզում եմ տունս փոխանակեմ քո տան հետ, ուզում ես: Զանգեցի Կիսլավոդսկի տղուս, ասեց չե մամա տունը ծախի Վարդենիս մի գնա: Ծախեցի: Մի թուրք ասեց 15.000 ռուբլի եմ տալիս ուզում ես ուզի չես ուզում մի ուզի, մեկա գնալու եք, էս տները մնալու են մեզ: Ասեցի տուր: 40.000 արժեր տունս, 15-ով ծախեցի, մեջի եղած հին ապրանքներն ու կահույքն էլ 100 ռուբլիով:

Երկրորդ գիշեր մեծ տղուս մոտիկ ընգերը թուրք էր եկավ ասեց Լենա խանա, արի մեր տուն գիշերը մնա, քեզ ոչ մեկ չի նեղացնի, առավոտը աֆտոբուս կկանչենք կգնաս, տները ծախել ես ամեն ինչ արել ես, գնա հետ Հայաստան, ստեղ լարված ա սաղ: Գիշերը ինքը պատուհանի տակն էր քնել գետնին որ հայաթից ձեն գար դուրս գար թուրքերին ծեծեր, տուն չմտնեին: Ըթենց գիշերը հանգիստ քնեցինք: 

Առավոտը չլուսացած ինձ զարթնացրեց ասեց ոչ մեկին չասես որ մոտդ փող ունես, կասես տունդ փոխանակել ես, ապրանքն էլ հետը, իմանան փող ունես, կխփեն կտանեն փողերդ: Գնացի շուտ նստեցի աֆտոբուս եկա հասա Հայաստան: Էդ իմ վերջի գնալն էր Ադրբեջան: 

Եկանք հետո իմացանք որ լուրեր կան թե Շամխորում ով որ տուն էր ծախել ծեծել, բռնաբարել էին, սպանել, փողերն առել: Հիշում էի տղուս ընգերոջն ու Ասծուն շնորհակա էի լինում որ Խալիբն ինձ օգնեց: Մի հատ էլ թուրք աղջիկ կար անունը Աֆոռա, ուղարկեց իմ սբերկասայի փողերը իմ բարեկամին, ես ստացա: Իրանից էլ եմ շնորհակալ:

Սաղ կյանքս սենց անցավ: Փախեփախ: Թուրքերին սիրում եմ ու ատում եմ: Սիրում եմ որտև լավն են, բարի բաներ ունեն, որ ազգայնամոլանում են դառնում են գազան: Մեր փողոցի դեմերը գալիս միտինգներ էին անում գոռում էին ֆադ օսում Էրմենլար Գարաբաղ բիզիմ դիր: Ռադ ընլնեն հայերը , Ղարաբաղը մերնա: Ինչ կապ ունի ումնա: Ես ադրբեջանում հայերեն չիմանայի էլ գոհ էի, ինչ կապ ունի ում հողնա: Ուզում եմ կռիվ չըլի:Պատերազմ չըլի: Խաղաղ ըլենք: Մենք իրանց չատենք իրանք էլ մեզ: Իրար հետ բեջարել ենք, շենացրել ենք Ադրբեջանը, խի էին մեզ ուզում քշած ըլեն: "

Հարցազրույցի վերջում ծեր կինը հանում է թաշկինակն ու արտասվում: Արտաբերելով ադրբեջաներեն. իստի իրամ դինջ յաշյոխ: Որը հավանաբար նշանակում է` " ուզում եմ դինջ ապրենք "

նեմեցներ- ռուս.գերմանացիներ

քուչա- ադր. փողոց

վիսիլկա- ռուս.արտահանում, ուղարկում (անձանց)

թուրքեր- օգտագործվում է կնոջ կողմից "ադրբեջանցի" բառին հոմանիշ, բնութագրում է ազգությունը

մանեթ-ադր. դրամ

կոպեկ-ադր.  qəpik  կոպեկ, մանդրադրամ

չուստ- ադր. հողաթափ

բել բարմաթ- ադր. ռեզինե ձող (դուբինկա)

տառգի-ռուս. առուվաճառք, շուկա

հայաթ- ադր. բակ

բեջարել- ադր. աշխատել
դինջ- ադր. հանգիստ

Azərbaycanca: Martirosyan-la müsahibə (interview 1)

Müsahibənin Azərbaycanca versiyası:
For English: http://armazwomen.blogspot.com/2012/01/armenian-version-of-interview.html

Martirosyan A. S.-la müsahibə

Martirosyan, Azərbaycanınn Əngəlskənd kəndində doğulub, sonralar Şəmkir rayonuda yaşayıb, hazırkı yaşayş yeri  Ermənistanın, Yerevan şəhəridir.

- Məim valideynlərim  uzu zamandır Kəlbəcərdə məskunlaşıblar. Onlar ermənidir. Atam və bibim Əngəlkəndə gələndə anamla tanış olub. Bu valideynlərimin evlənməyi ilə nəticələnib. Biz yaşamaq üçün Əngəlkəndə getdik. Həmin kənd iki küçədən ibarət azərbaycanlların və ermənilərin birgə yaşadığı, almanların dincəldiyi kiçik bir yer idi. Mən bilmirəm onlar hardan və necə gəlib, tək bildiyim odur ki, onlar da orada yaşayırdı. Mən məktəbə orada getmişdim. 

Məktəbdə Azərbaycan və rus bölməsi var idi, ancaq erməni bölməsi yox idi. Mən erməni dilini yayda Qarabağa qohumlarımın yanına gedəndə məcbur özüm öyrənmişəm.  1941-ci ildə müharibə başlayanda mən məktəbin üçüncü sinifində idim. Onlar bütün almanları kənddən deportasiya etdilər. Biz kiçik uşaqlar idik, boş evlərə gedib ətrafı gəzirdik, hərdən kukla paltarları tapanda çox sevinirdik, hətta kukla paltarlarını oynamaq üçün özümüzlə götürürdük. Onların it və pişikləri tərkedilmiş qəmgin görünürdülər və həyətlərdə yiyəsiz qalmışdılar. Sonra biz şahidi olduq ki, Türklər gəlib almanların evindən özlərinə ev etməyə başladılar.  Vuruşa bilən bütün kişilər, atam, əmim və ağlayan qadınlar Şəmkirə getdi. Onda mənim 9 yaşım var idi. Mən məktəbə orada getdim, ancaq həyatımda cəmi 6 il təhsil ala bildim.  

Üç il sonra müharibə hələ bitməmişdi, biz bildiriş aldıq ki, atam döyüş ərazisində xəbərdarlıqsız yoxa çıxıb. Mən ögey anamla yaşayırdım. O atam müharibədən qayıtmayanda Qarabağa getdi. Bibim mənə sahib çıxdı. 17 yaşım olanda evləndim. Dörd uşağım var: üç oğlan və bir qız. Ərim gənc yaşında vəfat etdi. Onun ürəyi dayanmışdı. Böyük oğlum indi Ermənistandadır. O Yelova şəhididir. Mən şikayət etmirəm. Onlar Yeni İli qeyd etmirlər və həmin günü mən yalnız oluram. Ortancıl övladım da ürəktutmasından öldü. Kaş kor olaydım bunları görməyəydim. O musiqiçi idi. O toylarda ermənilər, türklər üçün ifa edirdi. Günorta saat 4-dən səhər saat 4-ə kimi oynaya və mahnı ifa edə bilirdi. Onlar da ona 20 manat verirdilər. Kiçik oğlum ailəsi ilə birlikdə  Belçikada, Brusseldə yaşayır. Onlar 1991-ci ildən ora gediblər ki, pul qazansınlar. Mən istəyirəm hər kəs yaxşı, sağlam olsun, heç vaxt müharibə və düşmənlə üzləşməsinlər. Həmçinin istəyirəm ki, yalnız olmayım.

Bir gün Sergey adlı erməni oğlan bir türkü öldürür, çünki onlar onu döymək istəyirmiş. O evindən silahı götürür və həmin kişini (türkü) qətlə yetirir. Biz həmişə o silahı hazır saxlayırdıq ki, bizə hücum edəndə  özümüzü qoruya bilək. Bizə xəbər çatdı ki, biz gərək uzağa gedək, çünki türklər Şəmkirdə ermənilərə hucum edəcək. 1988-ci ilin sentyabr ayında biz göstəriş aldıq ki, hər şey yoluna düşənə kimi evlərimizi tərk edək və avtobusla Ermənistana gedək.  Mən qapları bağladım, açarları sevimli Türk qonşumuz Səmədə verdim. Sarı avtobuslara mindik və Ermənistanın sərhəddinə gəldik. Sərhəddə Azərbaycanlılar radio vasitəsilə dedilər ki, onlar qardaş və bacılarını alıb bizi tutmağa gəlirlər. Kimisi ayaqqabısız, kimi ev başmaqları ilə, kimisi ev xalatı ilə, sərhəddə soyuqdan donurduq. Sərhəddi keçdik, onlar bizi əsgər maşınları ilə Yerevana apardılar. Yolda mən Dilicanda maşından düşdüm. Orada qohumlarım var idi. Avtobusla Yerevana gəldim. Sürücü məndən qaçqın olduğumu soruşdu. Mən “hə” dedim. O dedi ki, “Bacı, maşından düşə bilərsən, mən səndən pul almağım doğru deyil.”

Biz Yerevanda maşından düşdük. Əsgərlər bizə dedi, “niyə gecə gəldiniz, indi komendat saatıdır. “Onlar bizi qaçqınlar düşərgəsinə apardılar. Səhər mən Yerevanda yaxın qohumlarımın yanına getdim. Gecə  yaxşı yatmamışdım. Yuxuda evimi, uşaqlarımı və evimin açarını verdiyim qonşum Səmədi gördüm. Fevralda Sumqayıtda qarşıdurmalar başladı. Onlar bizə dedi ki, evimizi sataq, yaxud dəyişdirib Ermənistana gedək. Mən Şəmkirə qayıtdım. Səməd evimə yaxşı baxmışdı.

Biz dekabrı orda keçirdik, sonra yanvar, fevral ayları da orda qalmalı olduq. 1988-ci il idi. Təkcə kiçik oğlum mənlə idi. Böyük oğlum Kislovedskiyə getmişdi. Tək qalmışdım.  Və sonra Səməd qızı ilə gecə bizə gəldi. O dedi, bacı, mən səni qorumağa gəlmişəm ki, bu vəhşilər sənə toxunmasınlar. Onun cibində qamçısı var idi. O qamçı ilə evə girən istənilən adamı vura bilərdi. Vuruşma gecəsi idi. Növbəti bazar günü, bütün türklərin, ermənilərin evində və mülkündə gözü var idi. Bir nəfər gəlib dedi ki, o Vardenisdəndi, istəyir ki, mənimlə evini dəyişdirsin. Mən nə edəcəkdim? Kislovodska oğluma zəng elədim. O dedi: “yox, ana, evi sat, ancaq Vardanisə getmə.”. Mən evi satdım. Bir türk dedi ki, mən buna 15 000 manat verərəm. əgər istəyirsənsə, istəmirsənsə hara gedirsən get bu ev bizə qalacaq onsuz da. Mən dedim yaxşı. Mənim evimin dəyəri 40 000 manatdır. Mən 15 000 manata satdım evi, əlavə əşyaları isə 100 manata satdım.

İkinci gün, böyük oğlumun yaxın dostu türk gəlib dedi ki, “xala can” gəl qal bizim evdə bu gecə. Bizdə heç kim səni incidə bilməz, sabah avtobus tutarıq gedərsən. Evi satmısan, hər şey hazırdır, qayıt Ermənistana, indi burda vəziyyət gərgindi. O gecə pəncərənin yanında döşəmənin üstündə yatdı ki, birdən həyətdən səs gəlsə, tez çıxıb Türklərin evə hücumunun qarşısını alsın. Gecə heç nə baş vermədi, sakit keçdi. Səhər işıqlaşmamışsan əvvəl o oyandı və mənə dedi ki, heç kəsə pulun olduğunu deməyim. O mənə dedi ki, hamıya deyim ki, evimi və əşyalarımı dəyişdirmişəm. “əgər onlar bilsələr ki, səndə pul var, səni vurub pulunu alacaqlar. Mən sakitcə getdim, avtobusla sərhəddi keçib Ermənistana gəldim. Bu sonuncu dəfə idi ki, Azərbaycana getmişdim. Biz sonradan belə xəbərlər eşitdik ki, Şəmkirdə evlərini satanları döyüb, öldürüb pulunu götürüblər. Mən oğlumun dostunu indi də xatırlayıram və Allaha şükür edirəm ki, Xalid mənə kömək etdi. Orada Afora adlı bir türk qız da var idi. O mənim pulumu qohumlarıma göndərdi, həmin pul mənə çatdı. Həmçinin ona da təşəkkür edirəm.

Mənim bütün həyatım belə keçib. Qaçaqaçda. Türkləri sevirəm və həmçinin onlara nifrət edirəm. Onları sevirəm, çünki onlar yaxşı insanlar idi, mərhəmətli idilər. Nə vaxt ki, onlar millətçi olmağa başladılar, onlar vəhşi kimi olurlar. Onlarla küçədə qarşılaşanda, görüşəndə çığırırdılar ki, “rədd olsun ermənilər, Qarabağ bizimdir”.  

Nə fərqi var kimindi? əgər mən Azərbaycanda ermənicə bilməsəydim, indi orda rahat yaşayırdım.

Nə fərqi var kimindi? Mən istəyirəm ki, müharibə, döyüş olmasın. İstəyirəm ki, sülh içində yaşayaq, onlar bizə nifrət etməsin, biz də onlara.  Birlikdə işləyək, Azərbaycanı tikək. Niyə onlar bizi qovsunlar ki?

Müsahibənin sonunda yaşlı qadın cib dəsmalını çıxardı və ağladı və azərbaycanca dedi: “istəyirəm ki, dinc yaşayaq”

Türklər – bu sözü yaşlı qadın “azərbaycanlı” sözünə sinonim kimi işlədib. Etnik mənsubiyyəti ifadə edir.

Manat – Azərbaycanın pul vahidi. Ermənilər bu sözü bütün pul vahidlərinin sinonimi kimi istifadə edirlər.

Khana jan - əziz xanım. Maraqlıdır ki, ermənilər və azərbaycanlılar bu sözü CAN ilə birlikdə işlədirlər.